Τα κόμματα ήταν κάποτε απολύτως απαραίτητα και για πολλούς λόγους. Κάλυπταν πολλαπλές ανάγκες οργάνωσης, επικοινωνίας, συντονισμού και αποτελεσματικών δράσεων των κινημάτων που εξέφραζαν - συχνά ήσαν και απόλυτα ταυτισμένα μαζί τους.
Σήμερα παρακμάζουν υποβαθμισμένα σε γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, σκηνικά δήθεν δημοκρατικής λειτουργίας, ρινγκ εσωκομματικών αντιπαραθέσεων. Από εθελοντικές συλλογικότητες έχουν γίνει επαγγελματικά σωματεία πολιτικών συμφερόντων με αμειβόμενα στελέχη. Το κοινοβουλευτικό σύστημα έχει προσφέρει πολλά στην παρακμή ζωντανών σχηματισμών με τις καλές αμοιβές των βουλευτών και την σύντομη συνταξιοδότησή τους μετά από δυο τρεις θητείες στη Βουλή. Τα κίνητρα του να μπεις στο κόμμα ή την πολιτική έχουν αλλάξει: καλό εισόδημα, εύκολη δουλειά, έξοδος από την εργασιακή μέγγενη και την ανασφαλή καθημερινότητα των πολλών.
Αυτό που συνέβη και με την πρώτη ασκήσασα πολιτική, την Εκκλησία και τους αμειβόμενους από το κράτος, ιερείς. Από εθελοντές στις αρχαίες θρησκείες (πχ ελληνική) και προβεβλημένοι από την κοινότητά τους λόγω ηθικών προσόντων, έγιναν επαγγελματίες που αμείβονται για τις υπηρεσίες τους και από το κράτος και από τον πιστό-πελάτη. Και με κίνητρο την επαγγελματική εξέλιξη...
Επιστρέφοντας στα κόμματα, βλέπουμε διάτρητα πόθεν έσχες των πολιτικών με κατακόρυφη αύξηση των περιουσιών τους χάρη στα πολιτικά τους αξιώματα, ειδικά όταν το κόμμα τους έχει ασκήσει εξουσία. Και στην δημοκρατική παράταξη. Βλέπουμε αποχωρήσεις χωρίς παράδοση του βουλευτικού εισοδήματος, βλέπουμε κομματικές μετατοπίσεις και στοιχίσεις πίσω από ηγέτες με μόνο κριτήριο την δυνατότητα να εκλεγούν πρώτη φορά ή και ξανά, βουλευτές...
Το ζήτημα λοιπόν σήμερα, που εύλογα δεν βάζει κανείς και καμία πολιτικός στο τραπέζι, είναι το τι χρειαζόμαστε τα κόμματα εκτός από τις εκλογές. Ειδικά στην αριστερά που ενδιαφέρεται πρώτιστα για την συλλογική δημοκρατική λειτουργία ενός κινήματος, την ανάδειξη ηθικών και ταλαντούχων στελεχών και τον δημοκρατικό έλεγχο των αντιπροσώπων. Που αντίθετα σήμερα με μια εκλογή παίρνουν την έδρα και την βάζουν στην τσέπη τους, ότι και να έχουν υπογράψει με τον φορέα που τα επέλεξε...
Αυτό λοιπόν το ζήτημα έβαλε εσχάτως με τις τοποθετήσεις του ο Αλέξης Τσίπρας, μετά από μια θητεία 16 χρόνων που περιλάμβανε Προεδρία κόμματος, βουλευτικό αξίωμα και Πρωθυπουργία. Και άνοιξε μια κουβέντα ασχέτως αν τα υπόλοιπα στελέχη της αριστεράς, έκαναν ότι δεν άκουσαν τίποτα σχετικό.
Μερικές μάλλον χρήσιμες διαπιστώσεις:
1. Μια υπηρεσία των κομμάτων (και των εφημερίδων τους καθημερινά) ήταν η πληροφόρηση και ενημέρωση του κόσμου για το τι συμβαίνει γύρω του ή και μακριά του. Με την σημερινή διάδοση του διαδικτύου και των πλατφορμών του που πληροφορούν σε πρώτο χρόνο ακόμη και με ζωντανή εικόνα, έχει αχρηστευθεί αυτή η λειτουργία και μαζί της οι κομματικές εφημερίδες ακόμη ακόμη και η ειδησεογραφία των μεγάλων ΜΜΕ. Το μόνο που χρειαζόμαστε πλέον είναι η ελεύθερη κυκλοφορία των απόψεων κάτι που η κομματική πειθαρχία συχνότατα δεν επιτρέπει.
2. Μια άλλη υπηρεσία των κομμάτων ήταν η αυτόνομη δημοκρατική λειτουργία των πολιτών, ειδικά σε περιόδους αυταρχικών κυβερνήσεων και καθεστώτων. Αυτό σήμερα το προσφέρουν τα κινήματα με τις ανοιχτές συνελεύσεις και τον ακτιβισμό τους ενώ τις συνεδριάσεις σε κλειστά δωμάτια χωρίς κινητά τις χρειάζονται μόνο όσ@ το έχουν ανάγκη αυτό για λόγους νόμιμης ή παραβατικής αδιαφάνειας.
3. Η ανάδειξη στελεχών έχει γίνει πλέον ανοικτή σε όσ@ ενδιαφέρονται και δέχονται τις βασικές αρχές ενός πολιτικού κινήματος και το ίδιο και η αυτόματη εγγραφή μέλους με την συμμετοχή σε κάποια εκλογή. Και παρότι πολλοί στην αριστερά θεωρούν ότι η δημόσια εκλογή ηγεσιών από την βάση γίνεται αιτία υφαρπαγής της κομματικής εξουσίας από οργανωμένες μειοψηφικές ομάδες (και εν μέρει έχουν δίκιο), ξεχνούν ότι στην εποχή του διαδικτύου τέτοιες διαδικασίες είναι μονόδρομος.
4. Η κλειστή λειτουργία των κομματικών ηγεσιών, μακριά από τον έλεγχο των ίδιων των μελών, αντιγράφει στην εποχή μας το κοινοβουλευτικό σύστημα: "άπαξ εκλογή και μετά κάνουμε ότι θέλουμε μέχρι την επόμενη όπου μπορείτε; να μας αλλάξετε". Και αυτό προκαλεί την οργάνωση των διαφωνούντων σε οργανωμένες φράξιες με μοναδικό σκοπό την πρόωρη εναλλαγή στην ηγεσία. Μερικά κόμματα βάζουν θητείες και κάνουν συνέδριο κάθε χρόνο για να μειώσουν την αυτονομημένη λειτουργία της ηγεσίας, αλλά τα αποτελέσματα είναι πενιχρά όσο δεν υπάρχει ανακλητότητα σε πρώτο χρόνο και ανανεούμενη επιλογή αντιπροσώπων με βάση την αξία τους και την δημοκρατικότητά τους και όχι τύποις με θητείες και κουραστικές εκλογοδιαδικασίες. Με λίγα λόγια, όσο δεν υπάρχει η ανέφικτη άμεση δημοκρατία σε κόμμα και κοινωνία.
Μπορεί άραγε να οργανωθεί ένα πολιτικό κίνημα χωρίς κόμμα; Το ζήτημα της ηγεσίας είναι το πιο εύκολο, αφού υπάρχουν πλέον εύχρηστες διαδικασίες ανανέωσης της εμπιστοσύνης σε κατάλληλα άτομα για αντιπροσώπευση. Αρκεί να λειτουργούν φυσικά.
Ποιοι όμως θα παίρνουν τις τακτικές αποφάσεις καθημερινά; Χρειάζονται ευέλικτες ομάδες με συντονισμό μεταξύ τους και τακτική λογοδοσία που όμως δεν θα γίνονται δικαιολογία ανάδειξης μονιμάδων και γραφειοκρατίας; Και ποιοι θα είναι αυτοί που θα εκλέγουν τους παραπάνω; Τα ενεργά μέλη, τα εγγεγραμμένα ή αυτά που θα εγγράφονται εθελοντικά πριν από κάθε απόφαση;
Αυτά είναι τα ερώτηματα που πρέπει να απαντηθούν σήμερα. Είναι δύσκολα αλλά ουσιώδη. Δεν είναι δεδομένες οι απαντήσεις πλέον. Η αυτόματη επανάληψη της μεθόδου "φτιάχνω ένα νέο κόμμα και κάνω συνέδρια κάθε τρία χρόνια" θα φέρει τα ίδια αρνητικά αποτελέσματα: για λίγο ακμή, μετά συμμετοχή στην εξουσία, διάσπαση από δυσαρεστημένους και παρακμή. Έναν νέο κύκλο αποτυχίας, όπως έγινε πχ με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ή με τις διασπάσεις του όπου υπήρξε τυφλή επανάληψη της μεθόδου.
Η αριστερά δυσκολεύεται να κάνει αληθινούς απολογισμούς και δημιουργική αυτοκριτική όσο δεν αλλάζει ξεπερασμένες θεωρίες. Το "κόμμα νέου τύπου" έχει περάσει οριστικά στην ιστορία. Ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός επίσης. Οι τάσεις και τα ρεύματα ιδεών δεν ανθίζουν σε ένα γραφειοκρατικό περιβάλλον - μοιραία μετατρέπονται σε μόνιμες φράξιες, κομματικούς κλώνους και ατελείωτες μπάμπουσκες.
Η αριστερά χρειάζεται ανανέωση στον τρόπο του οργανώνεται και δρα. Μέχρι τώρα ανανέωση γινόταν μόνο στο πρόγραμμά της - όλα τα άλλα γινόντουσαν με τον αυτόματο πιλότο του λενινιστικού κομματικού ιδεώδους. Οι ανοικτές θάλασσες είναι φυσικά πάντα εκεί - αλλά θέλουν γενναιότητα, αλτρουισμό και αλληλοβοήθεια.
Με αυτήν την έννοια, η συζήτηση που άνοιξε ο Αλέξης Τσίπρας είναι καίρια και καλό είναι τα μπαρουτοκαπνισμένα στελέχη της αριστεράς που δογματίζουν αφόρητα, να βγουν από τα αμπριά του διαρκούς εμφυλίου τους και να παίξουν ανοιχτά μπάλα μπροστά στο αιώνιο κοινό τους. Εκείνο της αντίστασης στον απίστευτα επεκτατικό, διαβρωτικά ολοκληρωτικό καπιταλισμό. Να παίξουν για την αλλαγή. Με 10 καίριες δημοκρατικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Προφανώς στην πλευρά που τους αναλογεί στα πλαίσια της δυαδικής εξουσίας, κράτους και κινημάτων. Και με σεβασμό στην αυτονομία των κινημάτων και μόνιμο διάλογο μαζί τους.
Αυτά μπορεί να τα κάνει ένα ακόμη κόμμα;
η αριστερή στρουθοκάμηλος
